معنای پاسارگاد چیست؟

در138 کیلومتری شهر شیراز ، در جاده آسفالت شیراز به آباده، کمی دورتر از جاده امروزی ( حدود 3 کیلومتر) به بقایای شهری می رسیم که روزگاریپایتخت بزرگترین و بی نظیرترین پادشاهی جهان بوده است. این پایتخت در دشتی به ناممرغاب واقع است که مساحت تقریبی این دشت تقریباً 15×20 کیلومتر است. رودی به نامپلور که البته در عهد باستان به آن مِدوس می گفتند در آن جریان دارد و در کل ایندشت 1200 متر از سطح دریاهای آزاد ارتفاع دارد.

پیش از ساخته شدن پاسارگاددر دشت مرغاب ، این منطقه از تمدنی کهن برخوردار بوده است که روستاهایی مانند : تلنخودی ، تل سه آسیاب ، دوتولان ، تل خاری در هزاره های سوم و چهارم در آنجا ایجادگردیده و در دوره خود دارای رونق و شکوهی بی نظیر بودند.

هنگامیکه بازماندههای این پایتخت کهن ایران را مشاهده می کنید ناخودآگاه از خود می پرسید چرا دراینجا این پایتخت بنا شده است؟ انگیزه از برپایی آن چه بوده است؟
بر اساس نوشتههای تاریخ نگاران قدیم کوروش بزرگ ، آستیاگ ( آستیاژ ، آستیاگس) پادشاه ماد را دراین دشت شکست داده و این کار مبنای ایجاد بزرگترین و قدرتمند ترین پادشاهی ایران میباشد. از این رو کوروش بزرگ فرمان بنای پایتختی را در این دشت داد. هرچند با ایجادتخت جمشید ( توسط سایر پادشاهان هخامنشی ) برجستگی پاسارگاد کمتر گردید اما ارزشمندبودن آن هیچ گاه کمرنگ نگردید بطوریکه پس از بنای تخت جمشید هنوز پادشاهانی بودندکه برای تاجگذاری پاسارگاد را برمی گزیدند. کوروش پاسارگاد را در550 تا 559 قبل ازمیلاد بنا کرد و البته در سال 336 قبل از میلاد این شهر به همراه گنجینه پربهای آنبه دست اسکندر مقدونی افتاد..

معنای پاسارگاد چیست؟

در مورد این واژههنوز نظری قطعی داده نشده است اما هرودوت در کتاب خود ادعا می کند که پاسارگادیمهمترین قوم پارسیان بوده اند و ریشه هخامنشیان از آنهاست. پاسارگاد در برخی ازنوشتارهای قدیمی پارسه گَدَ نیز گفته شده است. اما در کل معناهایی که برای آن مطرحشده است شامل: زیستگاه پارسیان ، تختگاه پارسه ، محل استقرار پارسیان و دژ پارسیانمی باشد. در این دشت که در سینه خود هویت ایرانیان را نگه داشته و مانند بغضی درگلو هر لحظه منتظر حکایت تاریخ آن دوره است ، نشانه های زیادی از تمدن ایرانیانوجود دارد که البته مربوط به دوره های گوناگونی است.

این دوره ها را در کلمی توان به سه دوره متمایز تقسیم نمود:

1- آثار پیش ار تاریخ و قبل ازهخامنشیان: در ایوان سنگی مسقفی ( البته امروز اثری از سقف در آن نیست ) در شماآرامگاه کوروش به نام تُل تخت ( تخت سلیمان) تکه سفالهای نقش داری و قسمتی از یکمجسمه مربوط به دوران عیلامی کشف شده است.

2- دوره هخامنشی: شاید بدونهیچگونه شک و تردید بایستی گفت که با شکوه ترین آثاری که در حال حاضر در دشتپاسارگاد ایران می باشد ، مربوط به این دوره می باشد. آثاری مانند: کاخ پذیراییکوروش بزرگ - کاخ شرقی با نقش برجسته انسان بالدار - کاخ اختصاصی کوروش بزرگ - تَلتخت - اولین چهارباغ ایرانی - آب نماهای کاخ شاهی - ویرانه برج سنگی - بنای معروفبه زندان - دژ پاسارگاد - آتشکده پاسارگاد - حوضچه های سنگی و در نهایت آرامگاهکوروش بزرگ.

3- آثار بعد از اسلام: مسجد اتابکان که توسط اتابک زنگی دررمضان سال 621 ه . ق ساخته شده است.. کتیبه و محراب و قبله نمایی که بر روی قبرکوروش کنده شده مربوط به این دوران است. علاوه بر این اتابک زنگی در صد متری شمالآرامگاه کوروش بنایی اسلامی بنا کرده که البته امروز هیچ اثری از آن نیست و ویرانهای بیش از آن نمانده است و از روی آن می توان به عظمت معماری دوران کوروش بزرگ پیبرد که بنای آن هنوز پا برجاست اما سایر آثار بعد از آن یا کاملاً مفقود شده اند ویا بکلی ویران گردیده اند. در سال 1328 خورشیدی ، قطعه سنگی از یک کتیبه که روی آنجمله ( السلطان المطاع ابوالفارس) به خط ثلث زیبا حکاکی شده است از زیر خاک یافت شدو از آنجا که لقب ابوفارس مربوط به شاه شجاع مظفری (759 تا 776 ه. ق) بوده و چندسکه از او نیز در همان محل یافت گردیده می توان گمان برد که این پادشاه نیز در اینمنطقه بناهایی را ایجاد کرده بوده است که امروز از آنها هیچ برجای نماندهاست.

آرامگاه کوروش بزرگ به همراه ستونها و درگاه مسجد اتابکان ( آثار دورهاسلامی )

قبله نما در گوشه غربی آرامگاه کوروش بزرگ( واژه قبله در گوشه سمتچپ دیده می شود.)

نقش برجسته انسان بالدار - اعتقاد بر این است که این تصویر، ذوالقرنین یا همان کوروش بزرگ است.

آرامگاه کوروش بزرگ در سال 1840 میلادیکار دو هنرمند فرانسوی فلاندن و کست.

کمی که می گذرد و شما پس از مشاهدهتمدن نیاکانتان به خودتان باز می گردید و می خواهید جای آنها بیاندیشید و کشفنمایید که آنها چگونه این بناها را ایجاد کرده اند. قبل از هر چیز توجه تان بهمقبره باشکوه کوروش بزرگ جلب می شود. مدل سازه این مقبره با تمامی مقبره های سرزمینما فرق دارد و به آن یگانگی خاصی می دهد. هرچند شاید برای ما فرق کند اما جالب آنکهمقبره ای دیگر شبیه به آن در سرزمین ما موجود است که بعد از آن ساخته شده است وشاید بد نباشد در اینجا به آن نیز اشاره ای کنیم که مانند بسیاری از اثرهای با شکوهسرزمین در حال نابودی است و آن مقبره ای در کازرون( سر مشهد) می باشد که به گوردختر ( آرامگاه منسوب به چیش پش - دوره هخامنشی ) مشهور است.آرامگاه کوروش بزرگ درطول این قرن ها با اُبهت ایستاده است ولی باستان شناسان هنوز نتوانسته اند بطوریقین بگویند که این بنا توسط کدام قوم سرزمین کوروش بنا شده است و هر کدام گمانههایی زده اند. برخی آنرا طرحی از آن مردمان میانرودان بخصوص شبیه زیگورات می دانند. برخی دیگر آنرا طرحی مشترک و آمیخته از میان رودان و سایر اقوام می دانند. گروهیآنرا از آن قومهای لودیه و ایونیه خطاب کرده اند و برخی باستان شناسان می گویند اینبنا از بناهای سنتی خود ایرانیان است و نظریه دهندگان آخر ادعا کرده اند سازهیونانی و یا ساخته شده اقوام آناتولی غربی است. اگر کمی به شواهد و آثار بر جایمانده بر روی بنا دقت نماییم می توانیم تا حدودی تشخیص دهیم که بنای فوق ساخته وپرداخته کدام یک از مردمان سرزمین کوروش بزرگ است. از آنجا که معماران ، ایونیه ولیدیه ای در ساخت بنا از ابزاری خاص استفاده کرده اند و در مقبره کوروش نیز اینآثار یافت گردیده می توان حدس زد که این بنا توسط ایشان و به دستور کوروش بزرگ درزمان زنده بودن خود او ساخته اند :

1- به کار گیری سنگهای تراش خورده که بااتصال های دم گیری شده اند.
2- اندازه داخلی اتاق با اندازه های ایونی مطابقتدارد.
3- نحوه برجستگی ها و فرورفتگی ها در حاشیه درگاه و سقف شیب دارد.
4- استفاده از بست های آهنی و سربی ، دُم چلچله ای.
5- اندازه های خارجی کل سازه. البته بیان گردیده که غیر از مهندسان و معماران ، مُغ ها نیز در ساخت آن مؤثر بودهاند و آنها توصیه کرده اند مقبره رو به شرق ساخته شود.

در مورد تاریخ ساختقبر نیز گمانه ها مختلف است اما می توان تخمین زد که مقبره در 530 یا 540 پیش ازمیلاد بنا گردیده است. تصویر دم چلچله ای از آرامگاه کوروش بزرگ که می تواند گواه وتأییدی باشد بر معماران لیدی و ایونیه آرامگاه کوروش بزرگ. جنس فلزات از سرب و آهنمی باشد. اما برخی از این دم چلچله های آرامگاه به سرقت رفته است اما جای خالی آنهاهنوز باقی است.